Een bredere dijk houdt Vlieland veilig bij hogere golven. Het water kwam hier altijd al

Zaterdag 9 november 2024

Reportage van Eline Kuijper Foto's Haikey Fotografie

Vanaf een tijdelijke aanlegsteiger zijn alle bouwmaterialen voor de nieuwe waddendijk aangevoerd

Een spiksplinternieuwe dijk moet Vlieland de komende decennia beschermen tegen de zee, ook als die stijgt. De bewoners van het eiland maken zich niet druk om het water, dat met stormen en springtij woest over de kade klotst. ‘Storm? Een briesje noem ik dat. Als ik bang was voor de zee, woonde ik niet hier.’ Evert Hoedemaker (89) is een deftige man met een goudkleurige bril en een geruite trui over zijn overhemd. Hij woont in Oost-Vlieland met uitzicht op het plein waar drie keer per dag de veerboot aankomt en vertrekt. Op dat plein rijden nu werklieden heen en weer, met graafmachines, een kleine kiepwagen en een quad. Het gebrom van de machines vermengt zich met het gekrijs van meeuwen. De mannen in oranje en gele werkkleding leggen de laatste hand aan een ingrijpend project op het eiland: de versterking van de Waddendijk. Die is sinds deze week weer ‘water veilig’, ofwel bestand tegen hoogwater en stormen. Meneer Hoedemaker bekijkt het allemaal rustig, van achter zijn raam, met de handen op de rug. Opgeslokt door de zee ‘Het water kwam hier altijd al’, zegt de eilander nuchter. ‘We zijn gewend om met de zee te leven.’ Hoedemaker is geboren op Vlieland, en komt uit een geslacht dat hier al sinds 1550 woont. Nota Bene in West-Vlieland, het dorp dat in 1736 door de zee is opgeslokt. Het lag pal aan de Noordzee,volkomen onbeschermd. Geen dijk, geen duinen, niks. Maar dat was in de achttiende eeuw. Toen er nog geen kennis was van de dynamiek van de kust, laat staan de middelen om het eiland te beschermen.

Kwetsbare eilanden

De waddeneilanden zijn extra kwetsbaar voor klimaatverandering en weersextremen. Vanwege hun ligging in zee en hun kleine oppervlakte. Natuurbeschermers, boeren en ondernemers vechten voor het behoud van hun unieke wereld. Eline Kuijper volgt de komende tijd de eilanden: hoe wapenen zij zich tegen het veranderende klimaat?

Hoe anders is dat nu. Het dorp Oost-Vlieland mag dan wel pal aan zee liggen, een spiksplinternieuwe, robuuste dijk beschermt het tegen het water. Breder dan de vorige, om alle kracht uit de golven te kunnen halen, als die bij hoog water en stormen het eiland teisteren.

‘Het risico is dat de dijk zwakker wordt, inzakt en het water er overheen komt.’ Je moet de energie uit de golven krijgen’, legt David Kuipers uit. Hij is projectleider bij Rijkswaterstaat en heeft de werkzaamheden geleid. ‘Hoe vaker er een golf op de dijk slaat, hoe meer energie erin komt’, vertelt hij aan de voet van de Vuurboetsduin, waar de dijk eindigt. ‘Het risico is dat de dijk daardoor zwakker wordt, eerder gaat afbreken, instabiel wordt, inzakt en het water er overheen komt.

Bankjes en een fietsroute.

Behalve het tegenhouden van water, heeft de dijk nog veel meer functies. Een sociale bijvoorbeeld. Er loopt een wandelpad overheen en er staan bankjes met zicht op de zee. Je kunt er de boot zien aanmeren. En in tegenstelling tot de oude situatie, loopt er nu een fietspad overheen.

Dat moet ervoor zorgen dat de toeristen niet meer allemaal door de dorpsstraat fietsen

David Kuipers van Rijkswaterstaat, legt uit hoe een bredere dijk beschermt tegen hogere golven. - beeld: Haikey Photography

‘Als je voorheen vanaf de Postweg naar de boot fietste, ging je dwars door het dorp’, zegt Kuipers. Als omgevingsmanager was hij ook verantwoordelijk voor het contact met de bewoners op het eiland. ‘Nu buigt de route af, de dijk op, buiten het dorp om. Dat is prettig voor de bewoners en de ondernemers.

Want het publiek hoeft minder op het verkeer te letten en focust zich meer op de

winkels en restaurants.’

‘Grijze golf’

Toeristen zijn er eind oktober nauwelijks. Het is de tijd van de ‘grijze golf’, zoals het horecaperso-

neel het onderling stiekem noemt. Gepensioneerden bevolken de hotels en restaurants. De bo-

men in de dorpsstraat en het struikgewas in de duinen verkleuren rood, geel en bruin. Een dichte

mist ontneemt het zicht op zee. De lampen van het tijdelijke ponton, waar alle bouwmaterialen uit de schepen worden overgeheveld op het eiland, schijnen zwakjes in de mist.

Iemand die weet wat de dijk betekent voor het eiland, is Nel Cupido, beter bekend als ‘opoe Nel’.

Met haar 95 jaar is ze de oudste inwoner van Vlieland die op het eiland is geboren. En dat hele

lange leven bracht ze door achter de dijk. En ervoor. ‘Als kind speelde ik op het wad’, vertelt ze,

terwijl ze zit te breien aan haar tafel met zicht op de Dorpsstraat.

‘’s Avonds laat nog even, met de hond over de dijk. Het is een wonder wat je ziet.’

Ze legt haar naalden neer op het tapijt dat haar tafel bedekt.

Uit een bakje pakt ze een van haar dichtbundeltjes erbij. Ze lees voor: ‘’s Avonds laat nog even, met de hond over de dijk. Het is een wonder wat je ziet, je voelt je dan zo rijk. (..) Je kijkt naar het water en soms heb je geluk. Het kabbelende water slaat in lichtjes stuk. Je voelt je sterk verbonden met deze Waddenzee. Het maakt je zo gelukkig. Je voelt je stille vree.’De Waddenzee is meestal kalm. Storm, daarvan ligt ze niet wakker. ‘Het komt wel eens voor dat mensen op een ochtend vragen: ‘Heb je het ook zo horen stormen vannacht?’ Nou, ik hoor het niet. Een briesje, noem ik dat. En als het water hier hoog staat, is dat altijd tijdelijk. Na zes uur gaat het altijd weer weg, dan wordt het eb.

’Eén misstap en hij was weg

Angst voor het water was er wel toen haar jongere broertje, hij was toen een jaar of twee, ineens kwijt was. ‘Mijn moeder zocht hem overal, en ging op het laatst ook maar de dijk op. En daar zag ze hem, halverwege het water, met alleen zijn hoofdje dat nog boven water kwam. Ze bleef rustig, trok haar schoenen uit, liep op haar kousen het wad op en was toen bij hem.

Het water was niet diep, maar als je één misstap zette, dan was hij weg.’

De dijk is ook de plek waar ‘opoe’ Nel een van de bijzonderste momenten uit haar leven heeft ervaren. Ze was toen nog maar twintig, en toch kan ze het zich nog helder voor de geest halen.

‘Heb je het gehoord net, in mijn gedicht? ‘Het water slaat in lichtjes stuk’.‘Ik was verbijsterd. Zoiets moet je overkomen.’ Die lichtjes, dat was zeevonk. Een natuurlijk verschijnsel waarbij de zee blauw oplicht door een cellige organismen die licht verspreiden als ze verstoord worden. ‘Wij zeggen dan: het water vuurt. En dit keer was het anders. ‘Wat er gebeurde was een wonder. Ik zag zeevonk, terwijl het regende. Wat gebeurt er als het regent, dan spat het water omhoog. Dus overal zag je lichtjes.’ Ze is even stil. ‘Ik was verbijsterd. Zoiets moet je overkomen, het is een wonder. Ik ben blij dat ik het mocht zien.

‘Ik was verbijsterd. Zoiets moet je overkomen.’

De huizen aan de zuidkant van de dorpsstraat grenzen met hun tuin aan de dijk.

beeld: Haikey Photography

Ook jongere bewoners van het eiland maken zich niet druk om de zee. Zij hebben wel wat anders aan hun hoofd, vertelt Antoinet de Jong. Ze werkt bij een van de hotels in de Dorpsstraat en werkt samen met jonge bewoners van het eiland. ‘Een woning krijgen, is bijna onmogelijk. Veel huizen worden opgekocht door horecaondernemers, om slaapplaatsen te kunnen bieden aan hun personeel.’

Dynamische kust

Hoewel Vlieland het kleinste Waddeneiland is en het verste bij de wal vandaan ligt, is zeespiegelstijging niet echt een bedreiging. Ad van der Spek, geoloog en deskundige op het gebied van lange termijn kustontwikkeling bij kennisinstituut Deltares, legt uit hoe dat zit. ‘Het Nederlandse kustsysteem, ook bij de waddeneilanden, is van origine dynamisch. Zand wordt verplaatst door golven en de stroming van het water. En zand heeft de eigenschap dat het energie absorbeert, ook uit de golven.’ ‘Het zand dat de duinen in waait, maakt die geleidelijk ho‐ho‐

ger. Dat draag bij aan de stabiliteit van de de eilanden.’ De zee snoept weliswaar af en toe wat zand af van het strand, legt hij uit, maar dat altijd weer netjes neerlegt, verderop onderwater. Dat komt voor een deel vanzelf weer terug op het eiland. Een ander deel van dat zand stroomt via de diepere geulen tussen de eilanden de Waddenzee op. ‘Als je niets doet, verplaatst de kust zich heel langzaam landinwaarts, richting de vaste wal. Dat wil niemand, dus voegen we af en toe zand toe aan de kustlijn van de Waddeneilanden. Als het droog is, kan het zand verplaatsen. Door het zand dat de duinen in waait, worden die geleidelijk hoger. Dat draag bij aan de stabiliteit van de de eilanden.’

Ook als de zeespiegel stijgt, blijft dat systeem werken en zullen de eilanden niet in zee verdwij-

nen. Het gevaar van klimaatverandering, zit voor de Waddeneilanden meer in extreem weer.

Heviger stormen in warmer klimaat In een warmer klimaat, en met warmer zeewater, kunnen stormen heviger worden. ‘Een storm veroorzaakt een hogere waterstand’, legt Van der Spek uit. ‘De wind blaast het water een bepaalde kant op. Als dat bij land aankomt, hoopt het zich op en wordt het water daar nog hoger.’ En ja, tel je daar zeespiegelstijging bij, dan is er nog meer water. Maar juist daar is rekening mee gehouden bij het versterken van de dijk. Mini coupure in de tuin

Meneer Hoedemaker heeft daar nu net niks aan. Zijn huis staat namelijk niet achter de dijk, maar

nog voor de coupure. Dat is de opening in de dijk aan het begin van de Dorpsstraat, die kan wor-

den dichtgezet bij hoog water. Hoedemaker heeft een mini-coupure in zijn voortuin; een stenen

muur met een klein tuinhekje. ‘Als je dat hekje eruit haalt, kunnen daar houten platen in die het

water tegenhouden.’ Och, dat heeft hij vaak genoeg gedaan. ‘Je moet goed overweg kunnen met de

buren’, zegt hij. ‘Dan doen zij het voor je als je toevallig niet thuis bent.’